Од постмодерна персона до личност

Example User · 3 years ago

    21 minutes, 36 seconds


Архимандрит Ефрем, игумен на манастирот Ватопед

Теологијата на личноста, како што ни е откриeно во исихастичкото аскетско предание, е најзначајниот контра-аргумент на пост-модерниот индивидуализам и релативизам. Подвигот на себепознанието (the ascetics of introversion) и на молитвеното тихување т.е. исихија, не е психолошки предлог, туку автентичен и единствен начин за преобразување на „одбивната маска“ во личност.

Соодветно е забележано дека она што најдобро ќе ја обележи теологијата на 21-иот век е нејзината грижа за антрополошките прашања[1]. Ако денес не сме ги испитале доволно антрополошките вистини во сферата на теологијата, замислете како би морало да биде во сферите на филозофијата, интелектот и општествените и хуманитарните науки.

Денешните постмодерни луѓе не знаат што е тоа личност (person). Тие ја живеат и проектираат маската на персона. Што е тоа маска? Тоа е маска што актерите во Античка Грција ја користеле за да играат различни улоги – personae – на сцената во театарот. Значи, оваа маска не е нешто реално, вештачка е, виртуелна реалност е – да се изразиме со IT терминологија. Треба да го отфрлиме тој лажен предмет и да го замениме со вистинскиот, што, во овој случај, е личноста.

Отците на Црквата не определија што е личноста. Но, за да се осврнат на величественоста, на огромната вредност на човечкото битие, тие го користеа терминот „личност“. Св. Василиј Велики пишува дека личностите се единствените суштества кои Бог ги создал [2]. Свети Григориј Богослов вели дека Бог создал суштество – личност – која била мешавина од видлива и невидлива природа, која е втор космос, „голем во минијатурноста“[3]. Свети Јован Златоуст нагласува дека „личноста е највнимателно создадена од Божјите живи суштества“ [4].

Човечките суштества се круна на создавањето. Копнежот по совршенство е вроден. Луѓето се обидуваат, колку што можат подобро, да постигнат совршенство, дури и во нивните секојдневни активности. И ова е доказ за потенцијалот што Бог ни го дал за наше лично усовршување како психосоматски битија.

Во создадениот космос ништо не ги надминува луѓето. „Најниските редови на суштествата, иако имаат некој вид разумност, сепак немаат независна цел, туку нивната цел е да бидат материјалниот предуслов за постоење на човештвото. Луѓето копнеат по безгранична, лична реалност (Бог) Кој ги надминува и може да ги одржува бесконечно. Тие не можат да ја поседуваат оваа реалност, бидејќи нивната способност (potential) е ограничена, но нема ни да исчезнат во неа “[5]. Токму овој личен Бог му дава значење и цел на нашето постоење. Нашата човечка природа, со своите безброј ипостаси (hypostases), способна е да заедничари, преку енергија, со различните и взаемно-проникнувачки личности на Света Троица.

Блаженоупокоениот старец Софрониј, во согласност со светите Отци, не дава никаква дефиниција за личноста. За неговата аскетска теологија е поважно неговото тврдење, дека личноста постои, што го води кон опис на нејзините можности (capacities). Личноста не може да се дефинира, но може да се окарактеризира, динамично и егзистенцијално, преку пројавувањето на нејзините енергии“[6]. Личноста, сместена во „скриеното битие на срцето“ [7], се појавува кога тоа битие, преку Благодатта Божја, ја открива сферата на срцето, јадрото на нашето битие.

Свети Григориј Палама кажува нешто многу важно, што е централна точка на овој напис: Кога умот (nous), нашата највисока способност ќе се одвои, преку православниот аскетски подвиг, од секоја сетилна (perceptible) ствар, ќе се издигне над метежот од грижи за материјалните ствари и наместо нив, ќе го надгледува внатрешното битие, ќе ја види „одбивната маска“, која е грда, одвратна  маска, составена од страсната приврзаност кон земните работи, која се храни и се надувува од гревот. Значи, умот брза да ја исчисти оваа маска со тага и покајание, да ја отстрани грозната покривка преку подвиг и извршување на Божјите заповеди. Свети Григориј продолжува и вели; бидејќи душата не е заведена  од разновидноста на гревот, таа го открива мирот на нејзините психосоматски сили, хармонијата на умот и вистинското внатрешно спокојство, така што доаѓа до вистинско познавање на Бог и на самата себе [8] Тогаш „одбивната маска“ се претвора во лице, персоната во личност, според образот на вистинското и вечно лице и личност на Христос Бог / Човек.

Пост-модерните луѓе и нивната Persona

Колку пати и да се менуваат политички, културолошки и социјално, луѓето остануваат во суштина исти, Божјиот образ (the image) останува неизбришлив и помрачен во нив. По падот на Адам и Ева, гревот и страстите на злото: сетилноста, похотливоста, суетноста, гордоста, омразата, злобата, гневот, раздразливоста, осудувањето, користољубивоста, алчноста, лицемерието – или се цели на борба против или им е дозволено да владеат, во зависност од тоа дали луѓето се свесни за борбата и се спротивставуваат или се заведени од нив да им се потчинуваат и да ги негуваат. Меѓутоа, никогаш до сега немало такво општествено прифаќање и озаконување на гревот како во нашево време.

Можеби најважниот пресврт на минатите векови е појавата на индивидуата. Веројатно за прв пат во историјата, индивидуите стекнаа своја вредност, свое право на постоење и своја автономија. Тие прв пат постигнаа толкаво значење и важност, што се сметаат над заедницата, над тоталитетот, над колективните културни и наследни институции и вредности и, се разбира, на Црквата [9]. Многумина тврдат дека живееме во постмодерна ера, која освен со автономијата на индивидуата наследена од модернизмот, се карактеризира и со фрагментација, заситеност, релативизам, ирационалност, антисоцијалност и песимистичка желба за крај на историјата и на светот. Основниот слоган на модернизмот беше познатата изрека од Ниче: „Бог е мртов“. И покрај тоа што може да забележиме „враќање кон Бога“ во оваа постмодерна ера, повторното појавување и оживување на религиозното чувство, слоганите „мора да уживаш“ и „сè е дозволено“ – се оние кои преовладуваат и се највлијателни. Како што човекот е претставен денес, преку филозофските, политички, социјално и религиозно синкретистички системи, тој не е ништо повеќе од биолошка единка. Образец (или како што ги нарекуваат: идоли) во пост-модерното време и доба се „ѕвездите“ актери, додека во современата (modern) ера образец беше научникот, а во времето на традицијата (traditional times) – светителот. Центарот на субјективното тежнеење во традиционалните времиња беше душата, во модерната ера –  разумот, а денес – телото. Постмодерната личност денес сака да добие информација, модернистот бараше знаење, а традиционалистот – мудрост.

Денешниот човек, самопотврден, суетен, херметички запечатен во своето его, хедонист и песимист, е тој што ја обликува нашата глобализирана биоетика, што ја изразува неетичката морална разновидност на времето. И покрај неговата острина на умот, тој не знае што е тоа личнот, не го искористи својот вистински потенцијал што ги надминува границите на земскиот живот и не ги откри вечните димензии кои онтолошки ни припаѓаат. Значи, од овие кратки споредби, може да видиме дека луѓето денес се уназадени, го потценуваат квалитетот и смислата на нивниот живот. Со други зборови, луѓето денес имаат стекнато длабоко непријателска маска и персона. Потребна е силна борба да се ослободиме од оваа маска, да ја преобразиме во човечко лице.

И покрај тоа што православните христијани се „придојдени и гости (strangers and pilgrims)“ [10] на овој свет, иако нивното „жителство (commonwealth) е на небесата “ [11], тие сепак живеаат и сакаат во светот, во историјата. Тие не можат да се подбиваат со она што се случува во политичката, социјалната, културната сфера, на светската сцена, бидејќи сето тоа влијае на нивниот живот. Според наше мислење, луѓето, кои станале робови на страстите и се дезориентирани во однос на смислата на животот, денес имаат најголема потреба за ослободување од оваа неприродна, ненормална, острастена состојба.

Истакнувањето на личноста во исихастичката аскетска традиција

Правецот на лечење што треба да се следи за да се обезбеди враќање во нашата природна состојба, за да ја вратиме таа „древна и неопишлива убавина“ [12] е препорачан во „искуството на безметежноста (tranquillity)“, кое Свети Григориј Палама го нарекува „уметност на уметностите “[13]. Овој начин на живеење на безметежност, во патристичката терминологија се нарекува „исихазам“. Исихазмот не е теолошко движење кое се појавило во 14 век со свети Григориј Палама како негов главен толкувач (exponent), туку е традиционален пат кон обожение и осветување [14]. Исихазмот е суштина (quintessence) на Православното Предание што го чува искуството на Светиот Дух, и коешто е продолжение на Педесетница, тој се шири надгледуван од Преданието, но кое (Предание) се гуши од формалност и конзервативизам, ако истовремено не го познава исихазмот.

Исихазмот не го живеат само монасите и оние кои се откажале од светот. Исихазмот е внатрешна состојба, тоа е континуирано „престојување во Бога и чистота на умот. Исихазмот е начин на кој се открива областа на срцето, центарот на нашето постоење, она што може да се нарече личност. Ова е единствениот начин на кој луѓето можат духовно да се преродат и да се појави нивната ипостасна (лична) состојба. Без оваа подвижничка обука, нема смисла светотаинствениот (sacramental) живот на Црквата, кој може да води во спасение, но и во погибел.

Луѓето треба да се ослободат од персоната со маска од страсти и да станат личности со човечко лице. Очистувањето на срцето од страстите треба да стане врвниот приоритет во нивниот живот. Во оваа борба, тие не треба да се обидуваат да се приспособат на надворешен етички живот, туку треба да ја водат борбата на Христос-центричен начин, со своите мисли приврзани кон Него. Накалемени на Телото Христово, што и е Црквата, особено преку светите Тајни на Крштевањето, Исповедта и Божествената литургија, луѓето стануваат еклисиолошки ипостаси [15] (иако сè уште не се личности активно) и со сета своја волја го започнуваат подвигот на покајанието. Свети Григориј Палама вели дека подготовка и почеток на покајанието се: самоукорувањето, исповедта и избегнувањето на злото [16]. За покајанието да биде целосно, сите три (наведени мерки – м.з.) треба да се согледани заедно. Ако луѓето се молат со тага (заради гревот) и самоукорување пред Бога и ветуваат дека ќе се воздржат од грев, но не одат на светата Тајна Исповед, нивното покајание, нивната борба – немаат вредност. Свети Григориј истакнува дека: „Оние кои грешат пред Бога, дури и ако потоа се воздржуваат од грев, дури и ако (тежината на) гревот ја врамнотежат со дела на покајание, не можат да почувствуваат простување за себе, ако не отидат кај личност која има од Бога надлежност (authority) да отпушта престапи и да добие од него уверување дека му е простено“ [17]. На овој начин, тие водат „законска борба“ и се грижат да не ги поттикнуваат страстите со правење грев или со попуштање пред злите мисли, бидејќи страстите се неприродно движење на душата. Кога силите на душата, т.е. желбата, чувствата и разумот, не функционираат нормално, туку работат неприродно, тогаш соодветните страсти дивеат. Очистувањето од страстите се постигнува со соодветно вежбање на добродетелите и, според св. Григориј Палама, лечењето започнува од желбата [18]. Значи, ние ѝ поставуваме воздржаност на желбата, наместо да отстапуваме пред самоугодувањето (self-indulgence) и похотливоста, применуваме љубов кон емоциите, наместо злоба и раздразливост, и будност и молитва кон разумот, наместо лекомисленост и незнаење [19].

Очистување од страстите преку молитвата на срцето

Верните ја поддржуваат силата на умот (reason) со Исусовата молитва: „Господи Исусе Христе, помилуј ме“. Кога името на Христос се повторува во умот на верните, тоа им дава божествено просветлување, така што тие можат да ги препознаат мислите што предизвикуваат дејство за грев и тогаш ќе можат да ги отсечат уште при нивното зачнување [20], т.е. пред да заземат привлечен изглед. И кога страстите не се активирани, тие постепено згаснуваат со помош на божествената Благодат, или поточно, се преобразуваат, како што објаснува Палама. Кога започнува ова изумирање / преобразување на страстите, тие (верните) влегуваат во созерцание (contemplation) и таму, на „престолот на благодатта, срцето“ [21] откриваат друга енергија во него, онаа на непосредното спознавање [22]. Потоа, таму доаѓа до соединување на умот и срцето. Нашиот ум е, можеби, најосновната тема на аскетската антропологија и е најтешко разбирлива за оние кои не се духовни, оние кои се земни [23]. Многу од отците го опишуваа умот. Воглавно, тие го сметаат за сила или око на душата. Палама, сепак, го определува умот и неговите дејства на единствен, откривачки и прецизен начин. Тој го смета умот за самоодржлива и врвно активна супстанција [24]. Тој ја намалува својата соодветна функција и ја губи својата вредност кога е ограничен на разумот (intellect), кога се активира од земскиот дух кој своето сместувалиште го има во мозокот [25]. Нашиот ум има супстанција и енергија. Енергијата на непосредното спознание, која надвор се распрснува преку чувствата а, внатре се смешува со разумот, мора да се врати во супстанцијата на умот, чие место е во срцето, кај првиот, телесен, пресметувачки орган [26]. Ова враќање се постигнува преку молитвата.

Ако христијаните преку покајание истрајуваат во оваа состојба на молитва, Бог им го испраќа дарот на молитва на срцето. Кога умот ќе го најде срцето и ќе престојува таму како во удобно место на молитва, тогаш може да кажеме дека личноста се моли непосредно, од срце, чисто – термините се истоветни. Кога молитвата во срцето е активирана од енергијата на непосредното спознавање, тогаш може да зборуваме за постојана молитва, тогаш може да ја примениме заповедта на ап. Павле „молете се постојано“ [27]. Луѓето кои го имаат дарот на постојаната молитва можат да ја изговараат молитвата на срцето, да го споменуваат Исус во срцето, додека истовремено се движат со други луѓе, додека работат, учат и, воопшто, надворешно живеаат обичен, природен живот. И ова, исто така, може да се постигне во „светот“. Откривањето на оваа енергија на непосредно спознавање укажува на опитно (empirical) заедничарење (communication) со Бога. Оваа енергија е папочна врвца со која верниците се приврзани за Благодатта и се хранат духовно.

Со осетната (perceptible) енергија на молитвата на срцето, безметежноста се доживува јасно, а луѓето почнуваат да го живеат своето ослободување од страстите на злото; што и е вистинската слобода. Споменувањето на Бога го поттикнува и зголемува божествениот копнеж и љубовта кон ближниот, затоа што, како што нагласува Палама во своите омилии, љубовта кон другите е резултат на љубовта кон Бога. Вистинското себесогледување (introspection) води кон смирени општествени односи на љубов. Во состојба на трајно и совршено просветлување т.е. состојба на најголемо можно примање на дарот на Благодатта, која што доаѓа по долг период на повлекување или осамување, во согласност со Божјата промисла за нашето обучување [28] – сите наши духовни и телесни сили ја добиваат нивната природна функција, како што е во Божјата замисла за стварите.

Таквите луѓе ја доживуваат Благодатта како светлина, како нежен пламен во нивните срца. Прекрасен мир и сладост владеат во нивните души и тела. Фактот дека „телото некако ја прима Благодатта што дејствува во умот“ [29] и дека енергиите на душата и телото се чести, [30] централни места во учењето на свети Григориј Палама, кои ги отфрлил нео-платонизирачката антропологија и епистемологија, онакви какви што ги изразувал Варлаам. Несоздадената светлина, која тие сè уште не ја гледаат, им дава прекрасно знаење [31], непобитно и сигурно, а нивниот ум (intellect) честопати е заложник на прекрасни „виденија“, т.е. откривања на натприродни, Божји таинства[32]. Просветлувањето на умот не е резултат од проучување или обучување, туку од лично учество во несоздаденото познавање на Бога.

Оние што учествуваат во борбата, кои истрајуваат во покајанието и зависат од чистата Исусова молитва, ги обликуваат своите срца, така што тие стануваат приемници на видението на несоздадената Светлина, „силата на божествениот Дух… до престанок на целата разумска (intellectual) активност“ [33], каде што „тие ја созерцуваат славата на [нивната] света природа, во време кога Бог ги удостоил да им бидат достапни духовните таинства“ [34], како што вели Палама, а не тогаш кога тие самите сакаат. Со созерцувањето на несоздадената светлина, христијаните всушност доживуваат обожение, непосредно гледање на Бог [35]. Тоа гледање нема крај, туку напредува постојано. Ова е причината зошто „сјајот е едно нешто, а постојаното созерцување на светлината е друго нешто“ [36]. Обожението или прославувањето е надвор од поимите на човечкиот разум, според свети Григориј Палама. Не може логично да се објасни и е неискажливо дури и за оние кои го доживуваат [37]. Непоимлива останува несмешата суштина на Бог, а исто такви се и несоздадените енергии, дури и ако луѓето во некоја смисла учествувале во нив.

Подвижничката борба е неопходна за оние кои живеат во светот

Вреди овде да се споменат некои од советите на овој голем светилник на Православието, земени од две омилии на празникот Преображение Христово. „Ние мора да веруваме, како што нè научија оние што биле просветлени од Бога и кои имаат искуство од овие работи… Верувајќи во нивното учење, затоа, да одиме напред, кон сјајот на таа светлина“ [38]. Овде, очигледно е дека тој ни вели да напредуваме кон таа Светлина, што е созерцувањето на несоздадената Светлина, која што е „сјајот во кој Бог заедничари (communes) со оние кои се достојни“ [39]. Ова созерцување (vision), кое се состои од искуството на Божествената благодат, не е луксуз во нашите животи, тоа е целта на нашето постоење. Ако ги истоштиме своите сили на пониските нивоа на духовниот живот, каде што со Бога остваруваме однос кој не е ништо повеќе од разумски (intellectual), тогаш тоа не е ништо повеќе од морализам и интелектуализам. Св. Григориј Палама продолжува: „Кога ќе ја возљубиме убавината на неосквернетата слава, тогаш ќе ги очистиме очите на нашите души од земните мисли, отфрлајќи сè што е пријатно и убаво но, не е трајно“ [40]. „Ќе ги отфрлиме нашите облеки од кожа, т.е. нашиот земски и телесен начин на размислување, и ќе застанеме на света земја, каква што е борбата за добродетелта и насочувањето на нашиот погледот кон Бога. Кога имаме таква убеденост, Божјата Светлина доаѓа кон нас и ние сме осветлени и стануваме бесмртни во славата и сјајот на тројното сонце на Божеството“ [41]. Од друга страна, ако продолжиме по широкиот пат, кој изгледа сладок и привлечен на почетокот, тоа ни дава вечна болка, затоа што ја облекува душата со грдата облека на гревот“ [42]. Ако ја немаме облеката на божествена слава, нема да може да влеземе во „небесната свадбена веселба“, туку, наместо тоа, ќе бидеме одведени во „огнот и надворешната темнина“ [43].

Важно е и вреди да се напомене, дека овие поттикнувања – да се отфрлат земните мисли, да се очисти срцето и да се свртиме кон Бога, свети Григориј не ги кажал на монаси, туку на неговата паства во Солун, на оженети и неженети луѓе, и тие се показател дека тоа е патот што мора да го следиме сите за да стигнеме „преку чувствувањето и над чувствувањето (на таа божествена Светлина која е) неискажлива, недостапна, нематеријална, несоздадена, обожителна, вечна, сјај на божествената природа , слава на Божеството, извонредност на Небесното Царство “[44].

Исто така, во врска со она што веќе го спомнавме е и еден настан од животот на свети Григориј Палама. Кога тој бил во скитот Верија, светителот имал многу интересен разговор со некој добродетелен подвижник Јов, во врска со практикувањето на молитвата на срцето од страна на оние што живеат во светот. Светителот ги поттикнувал сите христијани да ја изговараат молитвата, а Јов имал поинакво мислење, сè додека не му се појавил ангел Господов и го потврдил учењето на Григориј како вдахновено од Бога и незаменливо за Пастирската теологија на Црквата [45].

 Обожението – цел на човечкото постоење

Според Отците, обожението или прославувањето не е морален настан, туку онтолошка состојба. Создадената човечка природа е соединета, „смешана“, со Триедниот Бог, преку создадените енергии, но не во суштината [46]. „Обожението беше, од самиот почеток, најдлабоката желба на човечкото постоење. Кога Адам се обиде да ја фалсификува (целта на таа желба – м.з.)  со кршење на Божјата заповед, тој не успеа и, наместо неговиот стремеж, најде распаѓање и смрт. Но, Божјата љубов, преку воплотувањето на Неговиот Син повторно ни даде можност (potential) за обожение“ [47]. Луѓето кои не се согласуваат со исихастичкото учење на Свети Григориј Палама, кое што го изразува вистинското духовно искуство во Православието, начинот да се пронајде личноста, покажуваат дека немаат православно црковно гледиште. Исихазмот е дејствување, а не мрзливост (action, not inertia) [48]. Тоа е внатрешна духовна состојба. На почетокот, тој бара жестока борба против страстите, но потоа се постигнува соодветна духовна структура и единство во Христа во пределот на срцето, каде се појавува личноста, ипостаста. Луѓето тогаш стекнуваат ипостасна молитва, молитва за спасение на целиот свет, живеат во единство и љубов кон сите други и кон Бога, во „вистински спокој“, што, за св. Григориј Палама, е „совршенство над совршенството“ [49]. Во последната фаза на обожението, што е „над разбирањето и над зборовите“, тие се радуваат, учествуваат во божествената блаженство, во спокој и празнување.

Луѓето денес ги живеат своите животи така, што немаат време за молитва, „да бидат спокојни и да го познаваат Бог“ [50]. Со современите средства за комуникација и транспорт, за многу кратко време може да стапиме во контакт со многу луѓе. Се познаваме и контактираме со толку многу луѓе, но, на крајот, не се познаваме самите себе. Ова разочарување, оваа егзистенцијална празнина, оваа самотија што ја чувствуваат луѓето во нашево време, во најголем дел, се должи на фактот дека не знаеме како да се молиме, не посветуваме време на молитвата ни дење, ни ноќе. Нашето битие се шири преку молитвата и го прегрнуваме целиот свет. Светот е во жална состојба, затоа што во него недостасува молитвата.

Вредноста на човечката личност

Иако луѓето се создадени и конечни, тие можат да заедничарат (communicate) со несоздадениот и бесконечен Бог преку молитвата. Создадените луѓе, преку несоздадените Божји енергии, се способни да го стекнат несоздадениот, божествен живот, да станат она што е Бог, не истоветни во суштината, туку според благодатта. Ова единство, овој личен однос со Бога може да го постигне секоја личност, затоа што, ипостасно, во личноста на Христос, совршената божествена природа е соединета со совршената човечка природа, неразделно и несмешано (indivisible and unconfused). Значи, гледаме, како што рече блажениот старец Софрониј, дека Бог се однесува кон луѓето – не како кон објекти или субјекти, туку како кон факт, како кон личност [51], затоа што меѓу Бог и нас постои егзистенцијална сообразност (symmetricity) [52]. Може да станеме личности, затоа што сме создадени според образот (т.е. ликот, εἰκών = иконата – м.з.) на Божественото Слово, Христос, кој е Личност. Само кога искуствено Го познаваме и се сме соединети со Триедниот Бог, може да станеме личности и да ги отфрлиме „грдите маски“. Црквата, како благодатна структура, е заедница на вистински и вечни личности.

Искуствената (еmpirical) теологија го посочува и зачувува начинот да се пронајде вистинската личност, нешто што не може академската теологија. Многу луѓе денес зборуваат за личноста, но на интелектуализиран, филозофски / религиозен и академски начин [53] што во најдобар случај резултира со промена на „одбивната маска“ со „интелектуална“ или со „персонализација“ на современата индивидуа во индивидуа со надворешна православна теолошка облека, но сигурно не во личност. Без аскетска борба, само со теоретска обука, не може да се оствари православниот духовен живот, не може да се оствари личноста. Како што вели св. Павле: „пред Бога не се праведни оние, што го слушаат Законот, а ќе бидат оправдани само оние, што го исполнуваат Законот“ [54]. Отците го истакнуваат фактот дека вистинското созерцување (contemplation) доаѓа како награда за вистинското дејствување, „дејствувањето е влез кон созерцувањето“, а не обратно. Така велеше блажениот старец Ефрем од Катунакија: молитвата доаѓа од послушноста, а теологијата доаѓа од молитвата. Современите, благословени, благодатни старци, како старец Софрониј, старец Пајсиј, старец Порфириј, старец Ефрем од Катунакија, старец Јаков Цаликис, старец Симон Арванитис и старец Амвросиј се најбележитите примери на вистински, вечни личности.

Секуларизацијата (посветовничувањето) што ѝ се заканува на Црквата, религизацијата (religification) на Православието преку надворешни, моралистички, пуритански форми од една страна, и интелектуализирани модели и нездрави мозочни структури од друга страна, се феномени на нашата постмодерна епоха – според многумина, постхристијанска. Против нив може да се бориме само со искуствената теологија, во вистинска заедница со Несоздадениот и преку откривање на вистинската личност. Теологијата, учењето за личноста, е единствен и исклучителен феномен што може да се доживее само во Православното Предание (Tradition), не во филозофијата, психологијата, па дури ни во другите христијански исповеди.

[1] Види Metropolitan Kallistos of Diokleia, Orthodox Theology in the 21st Century. Athens, Indiktos Publications, 2005.

[2] Василиј Велики, За постот, Беседа 2, PG 31, 212B.

[3] Види Свети Григорој Богослов, На богојавление, Беседа 38, PG 36, 321D-324A.

[4] Свети Јован Златоуст, За богатиот и Лазар, PG 48, 1029.

[5] Протојереј Думитри Станилое, Ο Θεός ο κόσμος και ο άνθρωπος, Athens 1990, стр. 30-31 и 35.

[6] Види Fr. Nicholas Sakharov I Love, Therefore I Am: The Theological Legacy of Archimandrite Sophrony, St Vladimir’s Seminary Press, Jan 1, 2003.

[7] 1 Птр 3, 4.

[8] Види Свети Григориј Палама, За животот на Св. Петар Атонски.

[9] Види Pandelis Kalaïtzidis, Ορθοδοξία και νεωτερικότητα. Προλεγόμενα, Athens 2007, p. 47.

[10] 1 Птр 2, 11.

[11] Види Флп 3, 20.

[12] Saint Gregory Palamas, Rebuttal of Akindynos

[13] Види On those Living the Hesychast Life in Sanctity.

[14] Kallistos and Ignatios Xanthopoulos, Exact Method and Rule, Philokalia.

[15] За термините “ипостас на биолошката егзистенција”, “ипостас на еклисиолошката егзистенција” и “таинството (sacramental) на Евхаристиската ипостас, види Ioannis Zizioulas, «Από το προσωπείον εις το πρόσωπον», Χαριστήρια εις τιμήν του μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος Μελίτωνος, Thessaloniki 1977, стр. 308-314 и 317.

[16] Види Saint Gregory Palamas, Homily 47, 8.

[17] Idem, Homily 61, 5.

[18] Види To the Nun Xeni.

[19] Види Maximos the Confessor, Chapters on Love 4, 80, PG 90, 1068 CD.

[20] Види Ps. 100, 8.

[21] On those Living the Hesychast Life in Sanctity.

[22] Ibid.

[23] On the difference between earthly and spiritual people, види 1 Кор 2, 10-16.

[24] «[Νους] αυτοτελής εστιν ουσία και καθ᾽ εαυτήν ούσα ενεργητική», Homily 55, 36.

[25] Ibid.

[26] За големото значење што Палама го придава на оваа најспецифична, најголема и посебна енергија на умот и на нејзиното разликување од нашата разумска (reasoning) енергија, види го моето дело «Η χρήση της λογικής και της νοεράς ενεργείας του ανθρώπου κατά τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά», Acts of the International Conferences of Athens and Limassol, Ο άγιος Γρηγόριος ο Παλαμάς στην ιστορία και το παρόν, pub. by the Holy and Great Monastery of Vatopaidi, Holy Mountain 2000, pp. 769-780.

[27] 1 Сол 5-17.

[28] За овој исклучително важен и интензивен период на судење, види. Γέροντος Ιωσήφ Βατοπαιδινού, Ο Γέροντας Ιωσήφ ο Ησυχαστής, pub. by the Holy and Great Monastery of Vatopaidi, 2001, pp. 280-291, 379-389; Archim. Sophrony, We Shall See Him As He Is, Essex 1996, pp. 193-220, 344-5.

[29] On those Living the Hesychast Life in Sanctity, 1, 3, 31.

[30] Ibid., 2, 2, 12.

[31] «Νοερόν τουτί το φως και γνώσεως παρεκτικόν». Ibid., 1, 3, 50.

[32] «Τοιούτον γαρ τι εστι και η εξαιρέτως αληθής υπό των Πατέρων ονομαζομένη θεωρία και η της ευχής εγκάρδιος ενέργεια και η εξ αυτής πνευματική θέρμη τε και ηδονή και το εκ της Χάριτος θυμήρες δάκρυον. Τα γαρ τούτων αίτια νοερά κυρίως καταλαμβάνει αισθήσει». Ibid.,1, 3, 31. Also Homily 53, 40, Ομιλίαι ΚΒ , Οικονόμου, p. 178: «έργοις εδίδαξας ημάς ότι το θεωρείν ουκ αισθήσει μόνον η και λογισμώ τοις όντως προσγίνεται ανθρώποις (μικρώ γαρ αν είεν των αλόγων κρείττους), αλλά πολλώ μάλλον τη του νοός καθάρσει και τη της θείας Χάριτος μεθέξει, καθ’ ην ου λογισμοίς αλλ’ επαφαίς αύλοις τοις θεοειδέσιν εντρυφώμεν κάλλεσιν».

[33] Ibid., 1, 3, 17.

[34] Ibid., 2, 3, 15.

[35] Ibid., 2, 3, 29.

[36] Ibid., 2, 3, 35.

[37] Ibid., 3, 1, 32. Види и Rebuttal of Akindynos, 2, 75.

[38] Ομιλίαι ΜΑ, Jerusalem, 1857, Homily 34, p. 194.

[39] Προς Αθανάσιον Κυζίκου 14.

[40] Ομιλίαι ΜΑ, Homily 34, p. 194.

[41] Ibid., Homily 35,  pp. 199-200.

[42] Ibid., Homily 34,  p. 194.

[43] Ibid., Homily 34,  p. 194.

[44] On those Living the Hesychast Life in Sanctity, 3, 1, 22.

[45] Ομιλίαι ΜΑ, Patriarch Filotheos, Λόγος εγκωμιαστικός εις τον Θεσσαλονίκης Γρηγόριον τον Παλαμάν, pp. 18-19.

[46] Види Saint Maximos the Confessor, Epistle 1, PG 91, 376B. Cf. Jn. 17, 21-24.

[47] Види George Mantzaridis, Παλαμικά, pub. Pournaras,  Thessaloniki, 1998, p. 153.

[48] Оние што инсистираат на интелектуализам или морализам се троми. Заради тоа Григориј Палама го нарече Варлам „професор по мрзливост (indolence)“. Види и G. Mantzaridis, op. cit., p. 15.

[49] Εις τον βίον του οσίου Πέτρου του εν Άθω 20, p. 173.

[50] Види Ps. 45, 11.

[51] Види Archim. Sophrony, We Shall See Him As He Is, p. 176.

[52] Види Fr. Nicholas Sakharov, I Love, Therefore I Am.

[53] Види  Archim. Ierotheos Vlachos, Το πρόσωπο στην Ορθόδοξη Παράδοση,  The Holy Monastery of the Birth of the Mother of God, Levadeia 1994, p. 87.

[54] Рим 2, 13.

Source: https://svitok.info/2021/02/25/od-postmoderna-persona-do-licnost/

Related Posts

Image Description
3 years ago

Заедница на личности

a.Бездната ја повикува бездната Разликата меѓу суштината и енергијата во Бога ни дава можност да се упатиме во онтолошките размери на верата кои се откриваат во заедницата на љубовта со Бога. Патот на взаемната љубов е единствен и соборностен пат на богопознанието, кој ни е отворен со Божја иницијат...

Image Description
2 years ago

Како да Те воспеам Тебе, богатството на славата?

…Таа Самата ја образува границата меѓу создаденото и несоздаденото, и никој не може да дојде до Бог освен преку Неа и Посредникот роден од Неа, и ниеден од даровите Божји не може да биде даруван ниту на ангел ниту на човек освен преку Неа. (…) „Бог е среде неа; таа нема да се помести“ (Пс. 46,...

Image Description
3 years ago

Откриена жената на Исус?

Научниците открија веродостојно сведоштво: Исус Христос бил женет! Црковниците толку години ја криеле од нас целата вистина! Вест од насловна страница… Значи, што всушност нашле научниците? И за што сведочи нивниот пронајдок? Да се обидеме накратко да објасниме. Најден е, или поточно, внимателно е...