(За светоста може да зборуваат само светителите, оние кои се блиски на Бога, Боговидците, а во редовите кои следат, бидејќи немам личен опит, само ќе го изложам опитот на светителите на Црквата, оние кои единствено имаат кредибилитет да говорат на овие теми.)

Бог е единствено свет, светоста е во Него и од Него, и сѐ што е во допир и заедница со Бога, станува свето. Светителите немаат независна светост, туку поради нивната заедница и содејство со Бога, добиле светост, нивните мошти се свети и чудотворни, мироточиви. Надвор од Црквата која е Тело Христово, надвор од подвижничкиот живот на Црквата не постои светост. Во псалмите Бог се нарекува свет, пророкот Исаија ги видел серафимите како Му пејат на Бога: свет, свет, свет е Господ Саваот (Иса. 6,3); апостолот Петар ни вели да бидеме свети, затоа што Бог е свет (1.Петр. 1,16). Во еврејскиот текст употребен е терминот „кадош“, кој се преведува на грчки како „агиос“, на словенски свјат или свет. Некои толкувачи велат дека тој означува „избран“, одделен“, додека други велат дека значи „величествен“, „семоќен“, „сесилен“, „прославен“. Словенските преведувачи поимот „агиос“ го превеле со „свет“, кој доаѓа од поимот „светлина“. Во продолжение отците на Црквата ќе ни ја покажат поврзаноста меѓу овие поими – свет и светлина.

Бог е свет

Апостолот Јован Богослов вели дека Бог е светлина, и во Него нема никаква темнина (1.Јн. 1,5); свети Григориј Палама Неговата светост ја споредува со светлината на сонцето. Свети Симеон Новиот Богослов, говорејќи од личен опит за Бога, вели: „Бог е светлина и оние кои се удостоиле да Го видат, Го гледаат како светлина, и оние кои Го примиле, Го примиле како светлина. Бидејќи светлината на Неговата слава излегува пред Неговото лице, и без светлина невозможно е да се објави Себеси. Оние, кои не ја виделе светлината Негова, не Го виделе ни Него, затоа што Бог е светлина…“. Тоа видување на несоздадената Божествена светлина е залог за идното прославување, предвкус на славата од идниот век, кога, според зборовите Христови „праведниците ќе заблескаат како сонце, во Царството на Отецот“ (Мат. 13,43). Свети Григориј Ниски, говорејќи за боговидението на Мојсеј во капината, која горела без да изгори, вели: „Вистината, пак, која тогаш му се јави на Мојсеј во она неискажливо светловодство, е Бог“. Во Новиот Завет главно откровение на Божествената светлина е Преображението на Господ на гората Тавор.

Истовремено и Светото Писмо и дел од отците на Црквата говорат и за Божествен примрак. На гората Синај „Мојсеј појде кон мракот, каде што беше Бог“ (2.Мојс. 20,21). Во Псалмите се вели дека Бог мракот го направи Свој заклон (Псал. 17,11). Во христијанската традиција овие два термини, светлина и Божествен примрак (мрак) не се противречни, затоа што, кога се зборува за „Божествената светлина“, тогаш се мисли на јавувањето на Бога преку Неговите енергии (дејства), за Неговата промисла, а кога станува збор за „Божествениот примрак“ треба да се подразбере Неговата скриеност во непристапната суштина. Свети Григориј Ниски вели дека „Мојсеј го видел Бога во мрак, т.е. познал дека Божеството во самата своја природа е над секое знаење и сфаќање“. Во мистичното богословие на Дионисиј Ареопагит се зборува за „надсуштински блесок на Божествениот мрак“.

Какви се светителите

Обично, кога се зборува за светителите, народот ги смета за безгрешни луѓе, такви кои немале никакви гревови и грешки, т.е. ги става во тесните рамки на стерилниот морализам. Доволно е да направиш неколку хуманитарни акции пред камера и веднаш ги добиваш симпатиите на луѓето. Но, Црквата е раководена од Светиот Дух и не можеме да ја излажеме.

Свеста за постоењето на свети луѓе, кои биле издвоени од обичниот народ, ја сретнуваме во Светото Писмо. Пророкот Илија го нарекуваат „човек Божји“ (3.Цар. 17,18) – кој бил различен од другите луѓе, чиишто молитви Бог ги слушал, кој правел чудеса. Истото сфаќање го имале за сите пророци. Во Новиот Завет се вели дека, дури и „Ирод се плашеше од Јована, знаејќи дека е тој човек праведен и свет, и го пазеше; многу работи вршеше од послушност кон него, и со пријатност го слушаше“ (Марко 6,20). А сиот народ кој се крштева во името на Света Троица е повикан да биде свет, како што е свет нашиот Бог.

Во руската традиција светител е оној кој има исклучителни подвизи, кој живее строг па дури и и суров живот, кој сосема го презира телото и неговите потреби, кој живее во лишувања, страдања, кој има дар на чудотворство, прозорливост, пророкување. Во грчката традиција, благодарение на блискоста и влијанието на Света Гора, под поимот светител се подразбира човек љубовен, кроток, смирен, кој се моли за сите, кој не мора да е прозорлив и чудотворец, туку доволно е да има расудување и широка прегратка за да го прегрне секој човек, па дури и оние кои ги сметаме за лоши.

Ако ги прочитаме житијата на светителите, ќе заклучиме дека светител не е оној кој нема гревови, туку оној кој се покајал и се кае за своите гревови, кој со помош на Божјата благодат се бори со своите гревови и страсти, кој стекнува добродетели (а врв на сѐ е љубовта кон секој човек па дури и кон непријателите), кој се издвојува од луѓето, не затоа што ги мрази, туку за да биде целосно во заедница со Бога, и кој во мир ќе може молитвено да го прегрнува целиот свет. Светител е оној кој е исполнет со благодатта Божја, кој станал сад на Светиот Дух, преку кого говори Самиот Бог, кој неизменливо ја прима и живее и пренесува Православната вера, кој учествува во светотаинскиот живот на Црквата, кој постојано се движи кон бескрајното совршенство. Светител е оној кој се труди, кој вложува усилија за да се победи себеси, односно да ги победи страстите и гревовите на стариот човек, и да ги преобрази во светост. Светител е оној кој ги поминал степените на духовно растење, очистување, просветлување и стигнал до обожение. Се разбира, не со своите сили, туку со благодатта Божја. Во псалмите се вели дека светителот Господов нема да види распаѓање, и навистина, оние кои биле обожени, имаат нераспаднати тела со векови, како сведоштво на нивната светост, но и на вечниот живот кон кој целиме. И гробовите и предметите и местата каде што живееле светителите остануваат свети.

Свети места

Од минатите векови во народното предание е останат терминот „вакаф“ (вакуфи), кој на турски и арапски значи подарен имот, кој би се користел за човекољубиви дела, или имот подарен на свештен објект. Поради нивното присуство на овие простори, кај народот останал истиот термин како знак дека некое место е свето, дека ѝ припаѓа на црквата или манастирот, и сите луѓе знаеле дека во вакафско место не се врши нужда, не се краде од таму, не смееш да грабаш имот, не смееш да градиш куќа итн. Оние места кои Бог ги осветил, или каде што живееле и се подвизувале светителите, станале свети места. Свети се старозаветните и новозаветни места, каде што Бог се објавил Себеси или извршил некакви преславни чудеса, света е пештерата во Витлеем, света е реката Јордан, свет е и Крстот, свет е трновиот венец, свет е Неговиот гроб. Свети се манастирите и црквите, кои преку молитвите и помазанието од архиереите Самиот Бог ги осветува, и кои ќе останат свети сѐ додека во нив се принесуваат молитви, се служи Божествена Литургија, сѐ додека клирот и верниот народ се грижат со стравопочит да не биде осквернет храмот-домот Божји. Поради благодатта која е присутна во храмот се осветува сѐ што е во храмот, и иконите и одеждите и свештенослужителите (доколку веруваат и живеат согласно нивниот призив и чин), но свети се и дворовите на црквите – буквално сѐ што е во храмот и околу храмот. Затоа и верниот народ ја смета за света секоја чешма во црковните дворови, затоа што благодатта која е во црквата осветува сѐ.

Светиот храм е поделен на три дела и секој од нив има свое значење. Првиот дел, наречен притвор (пронаос, припрата) го претставува подземјето и во него стоеле оние кои се каеле за своите гревови, за нивното отпадништво, и оние кои се подготвувале за крштевање.

Средниот дел, наречен наос или кораб на црквата, е дел каде што стојат верниците кои се борат, кои се подвизуваат и кои се причестуваат со Телото и Крвта Христови. Овој дел ја претставува земната црква.

Третиот дел е олтарот, најсветиот дел, кој го претставува небото и небесните жители – ангелите и светителите, и оние кои влегуваат во него треба да се на ниво на ангели и светители со својот живот. Олтарот е скришната одаја, Елеонската гора, Горната одаја, Светињата на светињите, Хорив, Тавор. Олтарот е како огнената капина, каде што Мојсеј од стравопочит се собул, од страв да не извалка нешто, но и како знак на откажување од сето она што е земско, сето она што го поврзува и приврзува за земјата. Олтарот е место каде што свештенослужителот се одвојува од луѓето за да биде „насамо“ со Бога, а не параван за криење од народот, зад кој ќе се зборуваат и чинат недолични нешта.

Должна почит кон сѐ што е свето

Настанот со Мојсеј и капината ни станува правило за тоа, како да се однесуваме кон светоста (црквите, манастирите, црковните дворови, богослуженијата, свештенството и монаштвото). Она што е свето, не смее да се валка со ништо, ниту со помисла, ни со збор, ни со дело, на свето место не смееме да пушиме и фрламе цигари, не смееме да стапнуваме пијани, ниту да зборуваме ни да правиме недолични работи, ниту да влегуваме непристојно облечени, бидејќи црквата е дом Божји, а пред Бог не треба да излегуваме било како. Ликовите на фреските и иконите јасно ни кажуваат како треба да бидеме облечени. Незамисливо е за еден христијанин да фрла отпадоци во дворот на црквата, а оние кои тоа го прават, со образложение дека „клисарите за тоа добиваат плата, за да чистат“ – само покажуваат дека се далеку и од верата и од Бог. И оние кои наместо да се вклучат, да учествуваат во животот на Црквата, и од таа заедница со Бога и со ближните да добиваат светост, туку грабаат од црквите по нешто, некакви предмети, за да однесат дома како амајлија за здравје, исто така покажуваат дека се далеку од здравата вера. Религиозноста и стерилниот морализам создаваат себични индивидуи, за кои нема ништо свето, кои само сакаат да искористат било кого и било што, самите тие да се задоволат, и тоа по секоја цена. По зборовите на великиот богослов, протоереј Јован Романидис, „религиозноста е болест, а православието е лек“, но за оваа тема во друга прилика. Да се освестиме веќе еднаш и да не грешиме. Срамно и жално е да се фрлаат отпадоци и отпушоци во црковните дворови, да се влегува во светите места несоодветно облечени, да се однесуваме како примитивци во црквите и манастирите, да немаме трошка почит кон свештенослужителите.

Ако Бог и Црквата не ни се најголема светиња, тогаш ни бебето во утробата, ни крштението, ни бракот, ни животот, ни родителите, ни децата, ни пријателите, ни татковината, ни чистиот образ – ништо нема да ни биде свето. Од таквата демонска состојба Господ да нѐ избави и сочува!

Ако сакаме да напреднеме барем малку, тогаш најпрво да ги отфрлиме тие злочестиви навики и обичаи, па после да научиме како и што да правиме во црквата, со надеж дека еден ден сите ќе станеме едно и единствено Тело Христово – Црква, соединети со една мисла, една вера и една љубов во Троединиот Бог. Повикани сме да станеме народ избран и свет, царско свештенство, народ кој ќе има свест за светост, кој ќе ги сака и ќе се грижи доброволно за своите цркви и манастири, без никакво користољубие и земски интерес. Тогаш Бог, и без да бараме, изобилно ќе ја излее својата благодат и благослов врз таквите, зашто се покажале не како слуги и наемници, туку како Негови деца и соработници.

Свештеник Јани Мулев

Православна светлина бр. 48