ЗОШТО НЕ СЕ ЗАПАЗУВААТ ДЕНОВИТЕ НА ПОСТ ВО СЕДМИЦАТА НА МИТАРОТ И ФАРИСЕЈОТ?
Има две објаснувања за ова, едното народно-обичајно, така да се каже, кое звучи вака: бидејќи фарисејот од параболата вели дека пости двапати неделно, од таа причина, ние воопшто не постиме оваа недела.
Но, дали фарисејот од параболата постел во среда и петок?
Не, не постел.
≫ Во „Дидахи“ постои древна референца за постот во среда и петок: „Вашите пости да не бидат со лицемерите. Зашто тие постат во вториот ден во седмицата (а вториот ден е понеделник, „јом шени“) и петтиот ден од седмицата (а петтиот ден е четврток, „јом хамиши“). Но, вие постете во среда и петок“ (Дидахи 8: 1). Под лицемери овде се подразбираат Јудејците и фарисеите, кои постеле во понеделник и четврток ≪.
Второто објаснување е црковно и ќе се обидеме да го анализираме подетално, според она што е запишано кај проучувачите и толкувачите на Црковниот типик.
Во 49 поглавје од Типикот, посветено на богослужбите за време на Великиот пост и Седмиците кои се подготителни за Великиот пост, за оваа седмица се зборува:
„Треба да се знае: Оваа седмица, оние, кои поинаку мудруваат – постат, а нив ги нарекуваме Арцивуриевци. Ние, монасите, оваа седмица во среда и петок јадеме сирење и јајца, во 9-от час. Мирјаните, пак, јадат месо, расипувајќи го мислењето на оние, кои шират таква ерес“.
Ќе го оставиме настрана фактот, зошто овој став на монасите се применил во пракса за сите православни. Да се обидаме да се позанимаваме со прашањето: кои се овие „другоумни“, спомнати во Типикот во овој контекст, и зошто постот има толку чудно име – арцивурски пост?
Како прво и основно, најпрво ќе ја консултираме „Православна енциклопедија“ и написот „Велики пост“ и да прочитаме што се пишува за оваа тема:
„Воспоставувањето на седмичен пост, што му претходи на Великиот пост, датира околу VII век. Тој постанал широко распространет на Исток, и ако Византијците го прилагодиле во седмицата пред Великиот пост и ја ограничиле неговата строгост, кај нехалкидонците се покажал дека е прилагоден во седмицата 10 или 9 недели пред Велигден и се почитува строго, како и другите пости…“.[1]
Протоѓаконот Димитриј Половников во својата статија „Зошто не постиме?“ пишува:
„Во одреден историски момент, арцивурскиот пост почнал да се појавува како знак на верски разлики меѓу Грците и Ерменците“.[2]
Очигледно е дека под „оние кои мислат поинаку“ (другоумните), треба да се подразберат Ерменците, а очигледно е дека и името на постот има ерменски корени. Но, за да се увериме во неговото неоправдано и штетно народно-обичајно потекло, треба да се навратиме кон историските факти.
На веб-страницата на Калужката митрополија при Руската православна црква, се раскажува за еретичкото потекло на овој пост, повикувајќи се на Ерменскиот католикос Исак (кој бил преобратен во православието од ерменската ерес), и кој во своето „Разобличително слово против Ерменците“ (Λόγοι στηλιτευτικοί κατά Αρμενίων; Sаnсti patris nostri Isaaci, magnae Armeniae catholici, oratio invectiva adversus Armenios. Мign. Patr. С. Compl. Ser. Gr. Т. 132 соl. 1198 sqq.) од XI век, пишува:
„Кажете ни, селукави (обраќајќи им се на Ерменците), кој е Арцивур, што значи неговото име и чиј е овој пост, страшен за вас, а одвратен за нас, за Бога и за сите светии?
…Нека ни го објаснат барем името на овој пост? Го викаат Арцивур (ἀρτζηβούρην), но никаде не можевме да го најдеме тоа одвратно име.
… Оние лажни христијани и псевдоправославни, кои заедно со еретиците со сета ревност го држат овој духовно штетен пост на Арцивур, нека ги слушнат сега сите овие лажни изуми на злите, нека размислуваат за нивната измама и подлоста на нивните. Некој Сергиј, учител на ерменската ерес, имал куче наречено Арцивур, а овој збор значи гласник – предвесник. Сергиј често го користел кучето-предвесник, кое било опседнато од демони, кога имал намера да оди во некој град, село или воопшто во која било локација, каде што живееле учениците и следбениците на неговото лажно учење. Гледајќи го кучето како доаѓа, тие излегувале во мноштво, и тоа со милји претходно, за следниот ден да се сретнат со лажниот учител. Но, еден ден, откако било испратено на својата вообичаена служба, кучето било изедено од волци, а следниот ден, каде што било испратено кучето, тргнувал и Сергиј. Не гледајќи никого да го пресретне, многу се вознемирил, а кога дошол кај нив дознал дека неговото куче-предвесник не дошло, па испратил луѓе да го бараат. Откако дознал од коските дека кучето било растргнато од волци, Сергиј наредил сите Ерменци да постат во одредени денови од годината заради неговата смрт, препуштајќи се на очај и тага, и овој пост го нарекле арцивурски пост“.
Енциклопедискиот речник на Брокхаус-Ефрон исто така нѐ информира дека:
„Исак – Патријарх (Католикос) Ерменски; живеел околу средината на XII век. Бил воспитан во духот на Ерменската црква Исак се уверил во исправноста на Православието и напишал две слова („Λόγοι στηλιτευτικοί“) против заблудите на Ерменците, кои прво ги објавил во париските ракописи на Fr. Combefis во 1648 година.
Откако ќе се сумира сѐ, заклучуваме дека има Ерменци, кои држат пост посветен на споменот на кучето по име Арцивур, а покрај тоа, и самиот Католикос Исак, преобратен од ерменската ерес во Православие, самиот сведочи за оваа гнасна праисторија на постот. Па дури и првите десет поглавја од словото на ерменскиот католикос Исак (Λόγοι στηλιτευτικοί κατά Αρμενίων) ги поместил во своите дела и Московскиот митрополит и на цела Русија Даниил (околу 1492-1547).
За тоа дека разобличителните Слова против Ерменците се ставени во списите на Митрополитот Даниил и уживаа посебна почит кај него, пишува протоереј Василиј Жмакин во своето дело „Митрополитот Даниил и неговите записи“:
„Даниил ги ставил првите десет поглавја од Словата на Исак, каде што, во врска со заблудата на Ерменците, детално е објаснето православното учење за богочовечката природа на Христос“.[3]
И сега би сакал да кажеме нешто за она, што не се спојува во оваа куса историја на постот. Многу е чудно што Ерменскиот католикос Исак не знае дека зборот „арцивур“ (ἀρτζηβούρην) на ерменски воопшто не значи „предвесник“. Во принцип, таков збор (арцивур, ἀρτζηβούρην) не постои кај Ерменците, а овој пост на ерменски се нарекува „арачаворк“, односно, „оној, кој претходи“ (а веќе во грчкиот изговор се претворил во „ἀρτζηβούρην“. Но, ако воопшто не се смутуваме од фактот што Ерменскиот католикос Исак (преобратен во Православие од ерменската ерес) – ги нарекува ерменските зборови во форми, какви што биле во грчка транскрипција, тогаш одиме понатаму и го отвораме списокот на Ерменски католикоси, кои се достапни за секого, почнувајќи од првиот – свети Григориј I Просветител, тогаш лесно ќе откриеме дека ниту во XI, ниту во XII век, Ерменците немале католикос Исак.
„Никаков Исак или Саак – „Католикос на Големата Ерменија“, немало во Ерменија, по Саак III од Ѕорапорец, кој бил Католикос од 677-703 година и кој, во никој случај, не може да се препознае како инволвиран во халкидонизмот и, според тоа, да биде способен да пишува антиерменски. полемички трактати, како оние, кои се собрани и објавени (реобјавени) од Миње“ – пишува докторот по историски науки Л. И. Меликсет-Бек (1890 – 1963) во написот „За прашањето за датирањето на Псевдо-Исаковите памфлети во грчко-византиската литература“.[4]
Исто така, интересен е фактот, што во грузиските преводи на Псевдо-Исаковите памфлети од грчкиот оригинал, никогаш не се споменува авторот на текстот – Исак. Очигледно, Грузијците повеќе биле свесни за фактот дека во наведениот временски период Ерменците немале ниту еден Католикос по име Исак. Ова го пишува д-р Рапава, истражувачка во Националниот центар за ракописи на Грузија „Корнелија Кекелидзе“, во својата статија „Полемички списи против ерменското монофизитство во древногрузиската писменост“.[5]
Професорот на Петербуршката теолошка академија, докторот по теологија, Троицки Иван Јегорович (1832 – 1901), за „непостоечкиот“ Католикос Исак го пишува следново:
„Преминот од умерено гледиште и тон во екстремен и остар, од неколку суштински точки на несогласување кон многу безначајни, од реални во фиктивни, од факти во басни, е есејот „За безбожната вера на Ерменецот“, и му се припишува на свети Никон покајникот.
…Два збора („Λόγοι στηλιτευτικοί“), кои се директно во непосредна близина на ова дело, му се припишуваат на непостоечкиот Католикос Исак. Овие два списи се квинтесенција на она, што било кажано и напишано во православната полемичка литература против Ерменската црква, и претставува најотровно и најнавредливо нешто за Ерменците. Сите последователни памфлети, и грчки и руски, се базираат на овие дела, како на нивни примарни извори и прототипи, од кои тие ја позајмуваат не само содржината, туку и начинот на презентирање. Многумина од нив буквално препишуваат цели тиради од овде, други си дозволуваат малку да ги менуваат темите, кои се разработени овде, а трети, пак, конечно, се издигнуваат до слободната креативност, држејќи ја само општата основа на фикцијата со нивните примероци. Збирката на овие памфлети е доста богата и разновидна, но ние нема да ја следиме. Според нас, таа служи не како претставник на Црквата, туку на народната традиција…“.[6]
Професорот на Московската теолошка академија Иван Данилович Мансветов (1843 – 1885) во своето дело „За постите на Источната православна црква“, запишал:
„Исаак се задржува на прекарот на арцивурите и во оваа прилика ја раскажува познатата басна за саканото куче на ересиархот Сергиј, кое се викало Арцивур и во чие сеќавање е заснован овој пост. „Ειζε κύνα καλούμενον οὔτω, αρτζῃβούρῃν“, што наводно во превод значи – предвесник, гласник.
…Колку и да е неверојатна оваа фикција, пласирана со очигледна цел да се отфрли и профанзиира во очите на неерменците прочуениот ерменски пост, еден од најкарактеристичните обичаи на оваа секта, оваа басна, сепак, нашла поволе прием за себе, почнала да се повторува на различни начини, па дури и завршила на страниците на Типикот.
Во друга верзија, оваа басна се пренесува во διδασκαλία. Овде, за основач на оваа верзија се смета Петар, Ерменски епископ (да не е зближување со името на Петар Кнафеј или Фулон?), кој обично се нарекува „λυκοπέτρος“, а овој прекар потекнува од волкот, за кој авторот решил да пости цела оваа недела – сето ова е многу проѕирна алузија на митскиот волк во басната за Арцивур, а во исто време многу успешна како ласкав прекар за самиот ересиарх.
Словенското прераскажување на оваа басна е во Уставот С. Б. бр. 388-336 (почеток на XVI век), во посебната статија со наслов: „Легендата за ерменските ереси за Неделата на фарисејот и митарот“ (сп. Опис III. 315). Овде зборот Арцивур се објаснува на следниов начин: „Тие (Ерменците) имаа учител Арци, а кучето Урец беше негов ученик“.[7]
Можно е да има и други варијации на темата на етимологијата на зборот „арцивур“ (ἀρτζηβούρην), кој не постои во ерменскиот јазик, но ако претставниците на Руската православна црква, кои се цитирани погоре, ги нарекуваат овие верзии басни и фикции, тогаш нема смисла да се занимаваме со самооправдување. Патем, еден интересен факт, професорот на Московската теолошка академија Иван Данилович Мансветов, прераскажувајќи ги басните на псевдо-католикосот Исак, сè уште не остава надеж дека таков Католикос меѓу Ерменците постоел во реалноста, иако вели:
„За кое време се однесува овој документ (говорот на Католикос Исак против Ерменците – Λόγος στηλιτευτικὸς κατἀ ἁρμενι’ων), а и кога живеел Католикос Исак, нема позитивни податоци“.
Постепено се приближуваме кон најважното прашање: Дали постоело куче по име „Арцивур“? На ова прашање одговара Ерменскиот католикос Нерсес Шнорхали во кореспонденција со императорот Мануел Комненос (1166):
„Овде да кажеме за постот, нам познат под името Арачаворк, за кој хулите од незнаење. Тоа го припишувате на споменот на извесен Сергиј Маг, кој со себе имал магаре и куче, како што сте слушнале од отпадниците од нашата вера, кои ви кажувале разни басни за него, полни со лаги. Сеќавањето на таков Сергиј воопшто не постои меѓу нас, а уште помалку за суштеството наречено Химера, бидејќи ова последното нема ни постоење, иако носи барем едно име, а овој Сергиј меѓу нашиот народ нема ниту постоење. ниту пак именување воопшто. Ако некаде имало таков човек, иако ние сме целосно несвесни за такво нешто, тогаш Вселенската црква го предава на проклетство таквиот и со магарето, и со кучето и со оној што го прима, бидејќи никој во нашиот народ не слушнал за неговото име, освен Грците, кои ова го кажуваат за нас со клевета. Но, ние, посведочени од Бога во вистинитоста на нашите зборови, овде јасно ќе ја опишеме оваа тема, за никој од незнаење да не нè осудува и со тоа да си наштети себе си“.[8]
Потоа, се наведува вистинската причина за востановувањето на постот, па се вели дека постот се нарекува Арачаворк, „оној, кој претходи“, затоа што е прв од востановените во Ерменија и тој пост го востановил лично Свети Григориј Просветител Ерменски. Во продолжение е дадено и објаснување зошто овој пост се нарекува и Сергеевски:
„Ако овој пост се вика и Сергиевски, тогаш никој нека не биде заведен со сличноста на истоименотто име. Свети Сергиј чиј спомен се слави и во наше време, бил благороден принц во Кападокија, во времето на Константин Велики и неговите синови. Тој, откако бил прогонет кога владеел безбожниот Јулијан, се повлекол во Персија кај кралот Шабух. Откако таму успеал да преобрати многу од војската во христијанска вера, свети Сергиј и неговиот син добиле маченички венец од истиот персиски крал Шабух. Бидејќи денот на неговото упокојување се случи во 30-от ден од месец јануари, воведено е да се слави неговиот спомен во саботата по постот Арачаворк, исто како што споменот на свети Теодор Тирон го празнуваат сите Цркви на крајот на првата седмица на Светата Четириесетница“.[9]
Се плашам да замислам дали ситуацијата би била радикално спротивна, ако врз основа на измислени зборови на фиктивен грчки псевдопатријарх, на лош грчки јазик, комуницирајќи со својот народ во стилот: „Кажете ни, сезлобни Грци…“, дали Ерменците би ги укинале постите…?
За крај, да резимираме: Постот во седмицата на митарот и фарисејот во никој случај не е поврзан со монофизитите и е многу постар од него. Според благочестивото предание, свети Григориј, Ермеснкиот Просветител, за да го подготви ерменскиот народ за покрстувањето, наредил сите да поминат една недела во пост, а во Неделата на Блудниот син го започнал крштевањето на ерменскиот народ. Оттогаш, овој пост, познат како арцивурски пост, станал обичај кај Ерменците, и нема ништо еретички во него, како што забележал ѓаконот Андреј Курјаев.
Како заклучок, треба да се забележи и фактот дека Неделата на митарот и фарисејот во Православните помесни цркви не се совпаѓа со постот во Ерменската апостолска црква, која целосно се раководи според Грегоријанскиот календар.
[1] „Православная Энциклопедия“ под редакцией Патриарха Московского и всея Руси Кирилла. Статија „Великий Пост“.
[2] Протодиакон Дмитрий Половников, „Почему не постимся?“
[3] Протоиерей Василий Жмакин, „Митрополит Даниил и его сочинения“, Москва, 1881, стр. 325.
[4] „Византийский Временник“, том VIII, „К вопросу о датировке псевдо-Исааковых памфлетов в греко-византийской литературе“, Л. И. Меликсет-Бек, член-корреспондент АН Армянской ССР (1945).
[5] „Што се однесува до односот на грузискиот превод со грчкиот оригинал, тој има голем број разлики во споредба со грчкиот текст. Пред сè, тоа се однесува на насловот. Во грузискиот текст звучи како „Триесет поглавја од ерменската ерес“, додека на грчки се нарекува: „Разобличително слово на Исак против клеветничките Ерменци и еретици“. Во грузискиот текст не се споменува авторот – Исак, како во оригиналниот грчки јазик. Потоа, на грузискиот превод му недостига обемниот предговор, што се наоѓа на оригиналниот грчки јазик. Текстот на преводот и оригиналот во некои случаи не се совпаѓаат, иако генерално оригиналот е поопширен, отколку преводот.
[6] Изложение веры церкви армянской, начертанное Нерсесом, кафоликосом армянским, по требованию боголюбивого государя греков Мануила: Историко-догматическое исследование в связи с вопросом о воссоединении армянской церкви с православною, Троицкий И., С.-Пб, 1875.
[7] „О постах православной восточной Церкви“, профессор Иван Данилович Мансветов, Москва, 1886.
[8] „Соборное Послание Св. Нерсеса Шнорали Армянскому народу и переписка с императором Мануилом Комнином (1166 год)“, С.-Пб., 1847.
[9] Исто.
Source: https://blagovesti.wordpress.com/2023/02/06/%D0%B7%D0%BE%D1%88%D1%82%D0%BE-%D0%BD%D0%B5-%D1%81%D0%B5-%D0%B7%D0%B0%D0%BF%D0%B0%D0%B7%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%B0%D1%82-%D0%B4%D0%B5%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%82%D0%B5-%D0%BD%D0%B0-%D0%BF%D0%BE%D1%81/
