Свети Андреј Критски е роден во Дамаск во VII век. До седумгодишна возраст тој бил нем. Бил исцелен од овој недостаток кога ја примил Светата Причест. Од тој момент тој целосно се предал на Бога – го изучувал најревносно словото Божјо, а на 14-годишна возраст бил примен во клирот, ракоположен од свети Софрониј Ерусалимски. Со богоугодниот живот ја придобил љубовта на христијаните. Учествувал на Шестиот вселенски собор. Бил голем молитвеник. Во помлада возраст бил поставен за епископ на островот Крит.

Се прославил со своето нелажно благочестие, необично смирение, голема мудрост и пастирска љубов. На враќање од Цариград, претчувствувајќи го својот земен крај, починал од лесна и блажена смрт.

Автор е на многу беседи за разни празници, пишува канони и разни стихири. Но, најубаво негово литературно дело е Великиот покаен канон. Тоа, што е особено карактеристично за овој канон, е силното покајно чувство од кое е опоен. Ова чувство е во „состојба да ја омекне и најожесточената душа, за да ја ободри и возвиши“. Во канонот на свети Андреј се истакнати следните поглавни мисли: длабокото сознание за тешката наша гревовност пред Бога, која ѝ тежи на човечката душа; сознанието, дека единствено средство за избавување од овој грев е покајанието; одлуката да се оттргнеме од гревот и да тргнеме кон светлите патеки на светоста. Достигање до спасението е невозможно без Божјата благодат, а оттука и надежта на безграничната Божја милост.

Целиот канон се состои од девет песни. Секоја песна започнува со ирмос, кој ја содржи основната тема на песната. Секоја песна е составена од различен број на стихови – вкупно 280 во целиот канон. Последните стихови се посветени на преподобна Марија Египетска, на свети Андреј, на Света Троица и на света Богородица. Очигледно стиховите посветени на свети Андреј не се негови, туку се творба на некој негов безимен почитувач.

Канонот е даден во дијалошка, своевидна форма на разговор помеѓу авторот и Бога, од една, пак, страна помеѓу пејачот и неговата душа. Колку повеќе пејачот е смирен во однесувањето кон Бога, толку повеќе тој е строг и беспоштеден кон себе.

Целиот канон се чита во четврток на утрената од Петтата великопосна седмица, а определени делови се читаат во понеделник, вторник, среда и четврток во Првата великопосна седмица, на Великото повечерие.

Во канонот авторот хронолошки прегледно поминува низ целото Свето Писмо, започнувајќи од гревопаѓањето на Адама и завршува со искупителната смрт на нашиот Господ Исус Христос. Претставена е цела старозаветна и новозаветна галерија од ликови на праведници и грешници кон кои авторот ја поставува својата душа. Изобразена е голема бездна помеѓу небото и подземјето, помеѓу светоста и порокот.

Припевот на канонот е: „Помилуј ме, Боже, помилуј ме!“ Веќе самиот припев ни укажува на покајниот карактер на канонот. Што особено, значат зборовите: „Помилуј ме Боже“? Не е ли тоа лелек на душата што се кае, не е ли тоа призив, кој доаѓа од длабочината на срцето, не е ли тоа повик, насочен кон Оној, Кој е бездна на милоста и сепростувањето? А повторувањето на зборовите „помилуј ме!“ ја потцртува упорноста на тој повик, и ја засилува степеноста на покајното чувство.

Да пристапиме кон изложување на содржината на канонот. Црковниот химнограф започнува со исповедта, дека негов помошник и покровител е Бог. Вознесувајќи слава кон својот Бог, свети Андреј веќе навлегува во необјаснивото, осамено и тивко место на душата и во словото Божјо и тука ги бара мотивите за своите покајни песни.

Божествената искра кон чистотата и светоста, запалени во човековата душа при создавањето, наместо да се разгори во буен пламен, гасне и го помрачува срцето. Сознанието за личната гревовност, просто ја раскинува душата на поетот, и тој не знае од каде да почне да го оплакува своето покајание, обременето од гревовниот живот. Гревот се протнал и се вселил во секој агол на срцето и маките кои ја предизвикуваат душата се огромни. Споредувајќи се себеси со најголемите грешници, свети Андреј смета, дека сите нив ги надминал. Ова признание прозвучува на многу места во канонот: „Навистина, згреши Адам, но тој направи престап само на една Божја заповед, а јас, пак“, – признава авторот, – „ги погазив сите заповеди! Го надминав и Каина, зашто ја убив сопствената совест“. Авторот ја поттикнува душата да биде подражавателка на класичните библиски примери на покајанието – Давид, Манасија, Ниневјаните, на евангелската блудница, на грешниот митник и на разбојникот на Крстот. Поради тоа надевајќи се на бескрајното Божјо милосрдие, свети Андреј пее или, пак, подобро речено, плаче: „Ти, Кој Над Сите си и ги земаш гревовите од целиот свет, Ти, Агнецу Божји, симни го гревовното бреме од мене, облеј ме со милоста и таа да блесне во моето срце.

„Пред Тебе коленичам, о Исусе, во грев паднав, но Ти очисти ме! Симни го, Милостив Господи, овој тежок товар гревовен! Облеј го моето срце со љубов – прати ми солзи на покајание, а душата нема да престане кон Тебе да повикува“.

Пејачот на покајанието упатува молитвен повик и кон Божјата Мајка: „Богородице, надеж и претстателство на оние кои Те воспеваат, Земи го од мене тешкото гревовно бреме, и како Чиста Владичица, прими ме мене кој се каам!“ (Прва песна во Вторник)

Во шестата песна, кога душата почнува да паѓа во униние, пејачот на покајанието се обраќа кон неа со зборовите: „Душо моја, душо моја, разбуди се, зошто спиеш? Крајот се приближува, ќе се исплашиш. Сепни се, за да те поштеди Христос Бог, Кој секаде е, и сè исполнува!“ Тоа е највисоката точка на покајниот напор во целиот канон! Душо моја, душо моја, разбуди се, сепни се! Опасна е за тебе гревовната дремка. Ти си ми една, единствена. Ако те загубам, сè ќе загубам. Ете, крајот наближува, смртта е пред прагот – ако те затече заспана, засекогаш си загубена!

Да ги послушаме овие трогателни и предупредувачки зборови! Оваа света вечер широко да ни ги отвори вратите на срцето и целиот наш слух за покајните песни на свети Андреј. Тие се пишувани со солзи и не можат да се слушаат без солзи. Тие се изронети од едно срце, кое сецело било скрушено од покајание. Нека се раздвижи чувството и во нашите срца и да нè поттикне кон покајание, преку кое, кога ќе се очистиме од гревовната гнасотија, да се просветиме и да се возвишиме духовно до врвот на Богоозарението за да достигнеме спасение во Господа. Амин!

Од книгата „Пејач на покајанието“, изд. на Повардарска епархија